Bối cảnh chung: Việc họ diễn ra ở các dòng họ, nhất là các họ có số lượng dân cư đông, hình thành tự nguyện từ vài người đến nhóm nhỏ lớn, hợp cộng sức dưng lên, người và nhóm đại diện, khi thấm đủ “duyên tình” họ hàng lập Ban Liên lạc (lâm thời), tổ chức Đại hội thành lập Ban Liên lạc hoặc Hội đồng dòng họ, tiếp tục kiện toàn và mở rộng hoạt động. Phần lớn áp dụng phương thức của một đoàn thể chính trị có mức độ co dãn khác nhau.
Việc họ rất cụ thể và phong phú ở gia đình, là chi họ; sinh hoạt trong gia đình tuân thủ và tiếp thu mức độ nào đó về văn hóa cổ truyền kết nối với thời đại, phần lớn gia đình hạt nhân tiếp nhận họ hàng thân tộc nội ngoại rất tự nhiên, song cũng có gia đình không gắn kết với họ hàng, thậm chí hờn giận né tránh việc dòng họ. Do đó Việc họ của chi họ, của từng gia đình được xét trên luật pháp qui định là chủ yếu, gắn bó huyết thống họ hàng theo nhận thức và khả năng thực tế của từng gia đình. Nhiều Hội đồng dòng họ rất quan tâm đến sinh hoạt chi họ gia đình, phát động thu thập và biên soạn gia phả
Việc họ được đề cập dưới đây là việc của dòng họ hay họ tộc.
NHỮNG HÌNH THỨC BIỂU HIỆN VIỆC HỌ
Một là, xác lập đường hướng chung, hệ thống tổ chức, nhân sự lãnh đạo hoặc thủ lĩnh: Thường thì xuất phát từ thực tế của công việc, của nghề nghiệp để lập nhóm sinh hoạt, chưa chú ý đến huyết thống dòng tộc, nhưng cùng họ dễ gây thiện cảm trong quan hệ ứng xử nên lâp nhóm cùng họ tộc. Việc này thường kéo dài, có một vài vị tâm huyết duy trì các sinh hoạt và việc họ chuyển dần sang ý thức tổ chức, dẫn đến lập Ban Liên lạc lâm thời rồi chính thức; khi khối lượng việc họ đủ lớn để Đại hội, lập nên Hội đồng dòng họ (có Điều lệ tổ chức, có Ban Chấp hành…). Hành trình theo cách tiệm tiến này, việc họ dễ đồng thuận và bền chắc hơn.
Hai là, khi đã lập Hội đồng dòng họ, việc phát huy thế mạnh của nhóm và từng thành viên để góp phần vào Việc Họ có tác động trực tiếp nhất: Chủ tịch và Ban Thường trực phải đồng thuận theo qui chế được lập ra và thường chọn lựa các vị am hiểu thể thức sinh hoạt và có uy tín trong công đồng họ tộc và vai vế ngoài xã hội làm người đứng đầu và làm thành viên thường trực; đây là nòng cốt duy trì hoạt động của Hội đồng. Tuy vậy, kết quả của Việc họ lại bắt nguồn từ nhóm hoặc thành viên có nhận thức tương đối về họ tộc khởi xướng, ra sức tổ chức vụ việc để có sức thuyết phục Thường trực và Ban Chấp hành rồi lan ra cả họ tộc. Đây là cái riêng nòng cốt, chỉ thành việc họ khi gắn bó với ý nghĩa chung của dòng họ.
Ba là, từng thái độ thiện chí lo cho việc họ: đây là cách ứng xử có tình huyết thống vì đã là dòng họ tất yếu phải có thứ lớp, ở đây là tuổi tác và nhiệm vụ trong dòng họ phân công, có trên có dưới, tôn trọng nhau và chung vai gánh vác viện họ. Thái độ ứng xử có giá trị khởi đầu quan trọng, chỉ cần xúc phạm, va chạm nhau có thể dẫn tới đình trệ, thâm chí phân rã tổ chức.
Bốn là, lòng bao dung vì việc họ: ở việc họ thì việc chia sẻ với tinh thần hợp tác trên cơ sở trung thực và tính bao dung là chủ yếu. Cam kết, gắn kết, đoàn kết để làm việc họ là điều kiện cơ bản nhất, song tính tự nguyện và tinh thần bao dung là yếu tố nhân văn nhất trong công việc của dòng họ, tức việc họ.
NHỮNG TẤM LÒNG HƯỚNG VỀ VIỆC HỌ
– Việc họ được thôi thúc vì tình cốt nhục huyết thống: Người mồ côi không tỏ rõ cha mẹ dễ mong cầu huyết thống; tương tự người xa quê, tổ quán rất ân cần tìm người cùng họ… Sự thôi thúc về dòng tộc ăn sâu vào tiềm thức, nhưng ở sát cạnh họ tộc lại có thể gây mắc mớ vì lẽ thường tình của con người. Nhịp điệu cảm xúc rất chênh lệch ở ngay trong lòng mỗi người và nhóm người… Việc họ đến từ trái tim của con người, việc họ là thiêng liêng
– Có người đến việc họ để góp kinh nghiệm, công sức vì việc chung, nhưng nhiều người đến việc họ vì kết hợp được với lợi ích chung riêng, tham gia việc họ cũng tốt, nhưng không để thiệt mình. Dạng các vị này lý trí không lấn áp hoàn toàn cảm xúc. Việc họ như việc tiếp xúc giao lưu xã hội… mà thôi.
– Góp kinh phí để làm việc họ là việc khó tránh khỏi nên tài trợ, hỗ trợ là việc phải làm (cả cho và nhận). Vấn đề thu chi phải minh bạch, nhất là tính trung thực; hồ sơ tài vụ tốt nhất là có người đảm trách theo qui định của nhà nước (dù kiêm nhiệm). Nhiều Ban Liên lạc mất lòng nhau vì việc thu chi, phân rã Ban Chấp hành, thậm chí ngừng hoạt động hoặc giải thể Hội đồng. Sự đóng góp chi phí có khi rất lớn, nhất thiết phải có hồ sơ tài vụ để tính toán chuyện dài lâu.
– Biểu hiện qua từng thái độ ứng xử với người trong họ: Việc này tưởng chừng đơn giản, nhưng rất quan trọng, nhất là đối với người cao tuổi, mà việc họ luôn cần tới các bậc cao niên. Thế mạnh về tài chính hiện nay thiên về giới kinh doanh, nhưng nắm chiều sâu lại là các vị cao niên. Việc lưu ý các vị phụ trách trẻ tuổi và giữ thế cung ứng điều kiện hoạt động, luôn được các dòng họ nhắc nhỡ; nội dung chi và cách chi cần có qui chế cụ thể và được tuân thủ nghiêm túc.
NHỮNG CÁCH THỨC LÀM VIỆC HỌ
Một là, làm theo điều lệ, quy chế từ Đại hội đến sinh hoạt định kỳ, tuân thủ sư phân công và khéo léo xử lý tình huống… Việc này là nguyên tắc hoạt động của tổ chức chính trị, làm sai hoặc cố tình làm khác đi sẽ bị kỷ luật và pháp luật. Việc họ được kêu gọi tuân thủ, tính bó buộc do Ban Chấp hành qui định nên độ co dãn rất lớn. Có tổ chức Đại hội dòng họ áp dụng như nguyên tắc, có khâu rất hình thức và gượng gạo; nhưng có nơi sự tuân thủ đơn giản. Hai nguyên tắc sinh hoạt được áp dụng là: tập trung dân chủ và nguyên tắc đồng thuận; vận dụng hợp lý phát huy sức mạnh tập thể hơn.
Hai là, làm theo nhóm sở trường, kết nối thân thiện; đây là bước đầu hình thành các đại diện, ban liên lạc rồi hội đồng dòng họ. Quán tính của cách làm này khi đã có Điều lệ, quy chế là vẫn tiếp tục kêu gọi theo cảm xúc có trước; thời gian chuyển đổi trong giai đoạn Ban liên lạc rất cần thiết. Các Hội đồng không qua giai đoạn này dễ mắc mứu hơn, cầm sớm nhận ra để điều chỉnh.
Ba là, làm theo năng lực thực tiễn của từng thành viên vì dòng họ vốn tâp hợp từ nhiều hoạt động thực tiễn ngoài xã hội, trong khi quy chế về kỷ cương khó áp dụng; nhưng đó là thế mạnh của mỗi họ tộc. Câu chuyện nhiều đại biểu dự đại hội bỏ qua diễn đàn, để chụp ảnh với Hoa hậu của họ tộc mới được tấn phong trong tuần trước, cho thấy cảm xúc đã lấn áp thể lệ đai hộ. Vấn đề đặt ra là phát huy năng lực phù hợp với hoàn cảnh cụ thể, phải biết kiềm cảm xúc là hoài bảo đang bùng nổ với yêu cầu của tổ chức dòng họ.
X
Trên đây, với kinh nghiệm bước đầu trong hoạt động của Viện Lịch sử Dòng họ và giữ vai trò Chủ tích của Hộ đồng Dòng họ Hoàng Huỳnh phía Nam- TP.HCM biên tap bài báo này. Mong được anh chị em trong ngoài họ tộc góp ý, có điều gì góp ý quá lời mong được chia sẻ, thông cảm./.
HOÀNG VĂN LỄ
(Đón Xuân Quý Mão 2023)
